Những ai được sinh ra và lớn lên ở mảnh đất xứ Nghệ đều được sở hữu một chất giọng đặc trưng của vùng đất quanh năm lũ lụt với gió lào . Dù đi đâu , làm gì thì cái chất giọng quê hương vẫn tiềm tàng trong bản thân mỗi con người . Mỗi nơi , mỗi vùng có mỗi chất giọng riêng .Và có lẽ không có nơi nào trên đất nước Việt Nam mà : người trong xã nghe giọng nói có thể phân biệt được ở làng nào , thôn nào ; người trong huyện có thể phân biệt được ở xã nào ; người trong tỉnh có thể phân biệt được ở huyện nào khi nghe giọng nói của ai đó , ngoại trừ mảnh đất xứ Nghệ . Và tuy rằng mỗi vùng có mỗi giọng nói , mỗi ngôn ngữ giao tiếp riêng ,nhưng tất cả đều hội tụ ở cái chất giọng thô thô mà thương thương , cục cằn mà ngọt ngào đến lạ , cái chất giọng cũng như phẩm chất của những con người quanh năm chống chọi với thiên tai , với nắng gió lũ lụt triền miên .... Khi nói vs bạn bè ở Đà Nẵng, mình phải nói tiếng phổ thông. Nhưng mình rất muốn nc vs họ bằng tiếng Nghệ quê mình. Tiếc là đa số ko hiểu. Yêu tiếng Nghệ cũng là 1 phần yêu đất nước. Hj. Và càng yêu quê hương, mình càng thấy tiếng Nghệ có cái j đó thân thương mà trong sáng, giản dị mà thiêng liêng… Nghệ An choa miền Trung lắm gió Có Cửa Lò biển hát quanh năm Cùng Nam Đàn xứ sở nước tương Với Thanh Chương nhút cà chua mặn ********** Con trâu thì gọi là tru Con giun thì gọi là trùn đó nha Con gà thì kêu con ga Còn con cá quả gọi ra cá tràu Con sâu lại gọi là trâu Bồ câu thì gọi cu cu đó nà Con ruồi lại gọi là ròi Con troi thì gọi con giòi nhớ chưa Con bê còn gọi là me Con mọi là muội(muỗi) khi nghe đừng cười ********** Muốn ở đất Nghệ phải biết chuyên cần Học nhiều từ ngữ âm vần nghe chưa : Hun – hôn, môi – mui, cưa – tán, váy – mấn , đầu – trốc, ngứa – ngá Sờ - rờ, nằm mơ gọi là mớ Cơn – cây, chủi – chổi, gốc – cộc Sân – cươi, đường - đàng, rú - núi Nhởi – chơi, lười – nhác, mần – làm đó nghe Nước – nác, đọi – bát, mươn – bàn Nướng - náng, luộc – looc, muối – mói Gói – đùm, chum – vại, rổ - rá Mắm tôm – ruốc, thóc – ló, ngó - nhìn ******** Và: Lỡ yêu ngài(người) đất quê choa Thì nên chịu khó học từ mà cưa
Xứ Nghệ (gồm cả Nghệ An và Hà Tĩnh) nổi tiếng cả nước và thế giới bởi nhiều lẽ. Không chỉ là đất “địa linh nhân kiệt” phong cảnh hữu tình, “non xanh nước biếc như tranh hoạ đồ”; không chỉ bởi có nhiều đặc sản mà xứ Nghệ còn nổi tiếng bởi cách mời khách trịch thượng, khí khái và bất cần như người Nghệ “Ai vô xứ Nghệ thì vô…”. Có lẽ cũng chỉ người Nghệ mới có cách mời như thế. Tuy nhiên, cái mà người Nghệ gây ấn tượng nhất lại chính là tiếng Nghệ. Trong cảm nhận của người ngoài, người Nghệ là “dân trọ trẹ”. Cách nói của người Nghệ nhanh với âm sắc ngang và nặng không trộn lẫn vào đâu được. Những câu tục ngữ, ca dao của xứ Nghệ góp cho đất nước thật đặc sắc. Câu tục ngữ: “ Chị em du như tru một bịn, chị em gấy như trấy cau non”“Đi một ngày đàng, học một tràng khôn” cũng vậy. Phải là đàng mới hiệp vần với tràng (sàng). Mà đàng thì ắt là của người Nghệ. là câu tục ngữ của người Nghệ, xứ Nghệ. Nhiều người biết du (dâu), tru (trâu), gấy (gái), trấy (trái) nhưng bịn thì không mấy người biết, mà không biết thì không thể hiểu được, không khéo hiểu sai. Câu tục ngữ Ca dao Việt Nam có nhiều câu nói về hình ảnh cây đa, bến nước. Nhưng có lẽ không có câu nào thảng thốt, day dứt và ám ảnh hơn còn lưa, mô như cách nói của người Nghệ trong câu: Cây đa, bến cũ còn lưa, Con đò năm ngoái năm xưa mô rồi Xứ Nghệ cũng là nơi điển hình cho sự lưu giữ các từ cổ. Nhiều từ hiện chúng ta đang dùng có mặt trong ngôn ngữ của người Mường, anh em sinh đôi của người Việt cổ như trôốc(đầu), chưn- chin (chân), gấy (vợ), nhôông (chồng), đi rông- ti dông (đi chơi) vv… Trong lời ăn tiếng nói hàng ngày của nhân dân cũng vậy. Những xống trong áo xống, pheo trong tre pheo, qué trong gà qué, má trong chó má, cộ trong xe cộ, vv…hầu như không hề xa lạ. Trong lịch sử văn học dân tộc, có thể nói xứ Nghệ là nơi góp mặt cho đất nước nhiều văn nhân, thi phẩm nổi tiếng mà không nói ra ở đây ai cũng có thể biết như Bà chúa thơ Nôm Hồ Xuân Hương, nhà thơ- dinh điền sứ- Nguyễn Công Trứ, nhà thơ- nhà chí sĩ cách mạng- Phan Bội Châu, nhà thơ- danh nhân văn hoá thế giới- Hồ Chí Minh, nhà thơ- ông thầy của tình yêu- Xuân Diệu, vv… Đặc biệt, nhà thơ thiên tài Nguyễn Du đã có công rất lớn trong việc đem những từ ngữ thuần Việt có gốc gác từ xứ Nghệ vào sánh vai với ngôn ngữ đầy hoa mỹ, ước lệ với những điển tích, điển cố trong truyện Truyện Kiều. Đọc Truyện Kiều mà thiếu đi hiểu biết về tiếng Nghệ sẽ không khác thiếu hiểu biết điển tích, điển cố. Có một điều thật thú vị, không hiểu lý do gì mà hầu hết những nhà nghiên cứu và giảng dạy ngôn ngữ học hàng đầu của nước ta hiện nay đều là người xứ Nghệ như Cao Xuân Hạo, Nguyễn Tài Cẩn, Phan Ngọc vv… Họ chẳng phải đã được nguồn sữa mẹ là tiếng Nghệ nuôi dưỡng đó sao? Tiếng Nghệ là “đặc sản” của người Nghệ hiến dâng cho đất nước. Cũng như người Nghệ, xứ Nghệ, tinh hoa của tiếng Nghệ phải được nhân dân cả nước và bạn bè quốc tế biết đến. Không có lý do gì để chúng ta không tự hào về tiếng Nghệ. Nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi là người có nỗi niềm thật lắng sâu về người Nghệ, tiếng Nghệ : Gió Lào thổi rạc bờ tre Chỉ qua giọng nói đã nghe nhọc nhằn Chắt từ sỏi đá khô cằn Nên yêu thương mới sâu đằm đó em. Thật đáng buồn là hiện nay, trên phương tiện báo hình và báo nói của xứ Nghệ, một số phát thanh viên tự “pha tiếng” của mình. Chẳng trách một số con em chúng ta đi làm ăn xa lại cố tình học mót tiếng xứ người. Có ai chê người Huế nói tiếng Huế, người Quảng nói tiếng Quảng hay người Sài Gòn nói tiếng Sài Gòn vv… đâu mà sợ họ chê người Nghệ nói tiếng Nghệ. Cái đáng chê là người Nghệ không biết nói tiếng Nghệ. Họ đã quên mất mình là người Nghệ. Người Nghệ thì phải nói tiếng Nghệ. Trong sự giao lưu và hoà nhập, người Nghệ, xứ Nghệ cần giữ lại bản sắc của mình là tiếng Nghệ nếu không muốn bị hoà tan. Năm 2005, năm du lịch Nghệ An, du khách trong và ngoài nước đến xứ Nghệ ngoài việc thăm thú các di tích, thắng cảnh, tìm hiểu văn hoá, phong tục tập quán, người ta còn muốn biết người Nghệ ăn, nói thế nào. Biết đâu đấy chuyện người Nghi Lộc chỉ nói một thanh “ca co cuông, ca co đuôi va ca co quai" lại chẳng thú vị như chuyện “cá gỗ” chặt to, kho mặn; chuyện người xứ Cồn Lim (Thanh Chương) không phát âm được âm a “ Nem con ké trèo rènh hẻn” lại chẳng thú vị như món “ Nhút Thanh Chương, tương Nam Đàn” với du khách. Và đây, cái kiểu Ai nghe tiếng Nghệ thì nghe…trịch thượng, khí khái và bất cần của ông cha mình một thuở đã trở nên nghe thân thương như một tiếng rao, mời gọi thiết tha. (Trích dẫn từ Blog của Phan Tiến - Thanh Chương - Nghệ An)
